پرسش :
دلیل این که هیچ کسی تا به حال نتوانسته مانند قرآن را بیاورد، قانع کننده نیست؛ زیرا هر استعداد منحصر به فردی، خلاقیت منحصر به فردی دارد؟
پاسخ :
شما تحلیل روانشناسانه از وحى ارائه کرده، سپس آن را با آثار دیگرى که این چنیناند، مقایسه نمودهاید و آن گاه به عدم اقناع خویش در باب بىمانند بودن قرآن حکم کردهاید. اما مشکل اصلى آن است که شما توجه نفرمودهاید که وحى تبیین روانشناسانه را برنمىتابد و از این رو به هیچ وجه، با آثار نابغان بشرى، قابل مقایسه نیست.
کسانى که تفسیر روانشناسانه از «وحى» ارائه مىکنند، مقصودشان آن است که وحى، الهامى است که از درون وجود پیامبر(ص)، به روح او افاضه مىشود و همان فوران خودآگاهىهاى باطنى شخصى است که در موقعیت مناسبى متبلور مىشود؛ نه چیزى از خارج وجود آن حضرت. به بیان دیگر، روح متعالى، فطرت پاک، ایمان و باور مستحکم به خداوند و دورى از ناهنجارىهاى اعتقادى و رفتارى و سلامت وراثت خانوادگى همه و همه، در اندیشه او تأثیر گذاشته، از او شخصیتى ممتاز مىسازد و در عقل و بینش و حالات روانى او، اثر ویژهاى را پدید مىآورد. این تأثیر آن چنان عمیق است که رؤیاها و حالات مختلف متظاهر از مرکز ناخودآگاه، وجود خویش را ارشاد الهى نازل از آسمان و سروش غیبى به حساب مىآورد؛ در حالى که اینها چیزى جز همان الهامات و باورهاى درونى خود او نیست که براى وى، همچون یک اعتقاد راسخ جلوهگر شده است. از باب نمونه نگا: محمد رشید رضا، تفسیر المنار، دارالمعرفة، بیروت: بىتا، ج11، صص 190-164. اما به اعتقاد ما این رویکرد با آنچه که از حقیقت وحى به دست مىآید، ناسازگار است؛ زیرا:
1. پیامبران، خود را نابغه و بالاتر از دیگران نمىدانستند و ایدههاى خویش را به خدا نسبت مىدادند. نگا: یونس(10)، آیه 106 - انعام(6)، آیه 50 - نساء(4)، آیه 113. پیامبران بىانتساب به نیروى خدایى، براى خود به طور مستقل هیچ ادعایى نداشتهاند؛ حال آن که تمام نوابغ، اطلاعات، نگاشتهها، دیدگاهها و نظریههاى خود را ابتکار خود دانسته، آنها را به نام خویش به ثبت مىرسانند (مثلاً سعدى گلستان را به نام خود ثبت کرده و هدف از نگارش آن را نیز مطرح ساخته است). نگا: گلستان سعدى، مقدمه، تصحیح و شرح لغات على شیروانى، نشر طلا، قم: بىتا، چاپ اول، دیباچه، صص 30 - 28.
2. نبوغ، خلاقیت و ظهور شخصیت باطنى، همراه با محدودیتها است، در حالى که قلمرو وحى نبوى گسترهاى فراخ دارد. پیامبران - خصوصاً حضرت رسول(ص) - اطلاعاتى گسترده از گذشته، حال و آینده عالم و آدم داشتهاند. جالبتر آن که مجموعه معلومات آنها - که یکباره بروز مىیابد - تناسبى با خصیصه نبوغ - که تدریجى و همراه با تجدید نظر و تکمیل است - ندارد. کدام نابغه را سراغ دارید که ادعاى جامعیت در تمام عصرهاى مورد نیاز سعادت بشر را کرده باشد؟ و کدام ذهن خلاق را مىشناسید که گفته باشد: محصول فکرى من، آخرین و درستترین نظریه در موضوع خویش است؟ سعدى خود در گلستان، گفته است:
هر که گردن به دعوى افرازد خویشتن را به گردن اندازد
سعدى افتادهاى است آزاده کس نیاید به جنگ افتاده
اول اندیشه وانگهى گفتار پاىبست آمده است و پس دیوار
یا در جاى دیگر مىگوید:
گرچه شاطر بود خروس به جنگ چه زند پیش باز رویین چنگ
گربه شیر است در گرفتن موش لیک موش است در مصاف پلنگ
گلستان، همان، ص 29.
اما سخن «وحى آسمانى» این است که محتوایش دربردارنده تمام آن چیزى است که سعادت ابدى و پایدار انسان را تضمینمىکند. (نحل، آیه 89).
3. آنان که تحلیل روانشناسانه از وحى ارائه مىدهند، پیش فرضشان این است که نیروى باطنى انسان، به هنگام تعطیلى قوا و حواس ظاهرى، بیدار و فعّال مىشود؛ در حالى که موقعیتهاى «من» وحىگیرندگان، کاملاً یک موقعیت هشیار و با توجّه بوده است و بیشتر موارد نزول وحى - براساس روایتهاى تاریخى مربوط - به فرصتهایى است که توجّه آنان معطوف به وظایف فردى، اجتماعى و تبلیغى بوده است. در این باب نگا: محمدباقر سعیدى روشن، تحلیل وحى، مؤسسه فرهنگى اندیشه، تهران: چاپ اول، مهرماه 1375، صص 47 - 52.
4. اگر القاى پیام از خلاقیت حضرت رسول(ص) نشأت مىگرفت، باید تحت کنترل و اراده او مىبود و در تعامل اجتماعى هرگاه بدان نیاز داشت، از آن سود مىجست؛ حال آن که چنین نیست؛ بلکه بنا بر اسناد معتبر تاریخى، در برههاى از زمان «وحى» منقطع مىشد نگا: محمدهادى معرفت، التمهید فى علومالقرآن،، انتشارات جامعهمدرسین، قم: ج1،ص83. و گاهى که در شرایط حساسى به آن لازم بود، پیام خدا با تأخیر ابلاغ مىشد. نگا: بحارالانوار، ج 18، ص 197.
5. اگر قرآن براساس نبوغ شخص رسول خدا(ص) بود؛ چرا وظیفه داشت که آن را مخفى نکند. انسان در اظهار مقاصد درونى و قلبى خویش، آزاد است و گاهى مىتواند مطالبى را کتمان کند؛ چنان که درباره برخى از تاریخها چنین گزارشى شده است. اما رسول خدا(ص) موظف بود که هر چه دریافت مىکند، همان را به مردم برساند. (تکویر، آیه 24)
دو ویژگى مهم قرآن:
یکم. اینکه با توجه به امى بودن پیامبر(ص)، طرح چنین آموزههایى نزدیک به محال است. در سنجش ذهنى نمىگنجد که فردى امى، به اقتضاى وسایل علمى عصر خویش، معارف و مفاهیمى را عرضه کند که فراتر از افق فکر و اندیشه انسانى است. نگا: موریس بوکاى، تورات، انجیل، قرآن و علم، ترجمه ذبیحاللَّه دبیر، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، تهران: چاپ اول 1371، فصل آخر. شرح تفاصیل حیات جهان و انسان، تشریح جزئیات زندگى پس از مرگ و تبیین قوانین و برنامههاى زندگى انسان و... از عهده کدام فکر درونى برمىآید؟ تاریخ اجتماعى انسان میلیونها کتاب را سراغ دارد؛ اما جز قرآن، کدام یک از آنها ادعاى کامل بودن و جامعیت خویش را داشته است (نحل، آیه 89). آیا سعدى، گلستان خود را جامع و کامل دانسته است؟، حافظ چطور؟ نیوتن، گالیله، فردوسى، ابوعلىسینا و... چطور؟ آیا اعجاز قرآن، تنها در لفظ آن است یا اعجاز محتوایى و از جهت آورنده آن نیز مورد نظر است؟ در این باب نگا: سیدمصطفى ثامنى، وجوه اعجاز قرآن، مجموعه مقالات دومین کنفرانس تحقیقاتى علوم و مفاهیم قرآن کریم، قم: دارالقرآن، صص 178 - 168.
دوّم. مدعاى ما آن است که قرآن، کتاب خدا است؛ نه رسول او. از این جهت ما در نوشتارهاى علوم قرآنى، پنج مطلب را در این باره ثابت و مستدل مىکنیم:
1. مفاد و محتواى قرآن از سوى خداوند است؛
2. علاوه بر آن، تک تک الفاظ نیز از سوى خدا است؛
3. ترکیبات این الفاظ - که در قالب آیات آمدهاند - نیز از سوى خداوند است؛
4. مجموعه این آیات - که به صورت سورهها تجلى کرده است - هم از ناحیه خداوند مىباشد؛
5. چینش و ترتیب سورهها در کنار یکدیگر و تشکیل قرآن موجود نیز، از ناحیه خداوند است. مهدى هادوى تهرانى، مبانى کلامى اجتهاد در برداشت از قرآن کریم، مؤسسه فرهنگى خانه خرد، قم: چاپ اول 1377، صص 67-10.
در این صورت آیا کلام خداوند، با کلام مخلوق او قابل مقایسه است که حکم آثار بشرى را به اثر الهى، سرایت دهیم؟! آن هم آثار بشرى که گاهى نیز در پارهاى از بخشها و فرازها، مشابه پیدا مىکنند.
انتشار : دوشنبه، 16 شهريور 1394
بازدید : 3271 بار
راهنمای کیوآر کد (QR Code)
رمزینهٔ پاسخ سریع یا QR Code یک رمزینه ماتریسی (یا بارکد دوبُعدی) است که میتوان آن را با پویندههای QR، تلفن همراه دوربیندار و تلفن هوشمند بازخوانی کرد. این بارکُد دربردارندهٔ چیدمانی از نقطههای مربعشکل ِ سیاهرنگ (با نام ماژول) بر روی زمینهٔ سفید است. دادهٔ نهفته میتواند نوشته، نشانی وب، پیامک، شماره تلفن، اطلاعات کارت ویزیت یا دادهٔ دیگری باشد.
با دانلود نرم افزار "QR Code Reader" و نرم افزار هایی از این دست، شما میتوانید این صفحه را در تلفن همراه خود ببینید.